Arraioz

Arraioz
Euskal Herria
Arraiozko Jasokundeko Ama Birjinaren eliza.

Kokapena
Herrialdea	Nafarroa
Udalerria	Baztan
Administrazioa
Posta kodea	`31794`
Herritarra	arraioztar
Geografia
Koordenatuak	43°08′25″N 1°33′52″W / 43.14031°N 1.56453°W / 43.14031; -1.56453
Demografia
Biztanleria	252 (2022: 2)

Arraioz Nafarroa Garaiko iparraldeko lekua da, Baztan udalerrikoa. Irurita eta Oronoz-Mugairi herrien artean dago, eta Baztan ibaiak bereizten ditu Urrutia herrigunea eta Mardea auzoa. 2022 hasieran, 252 biztanle zituen.^[1]

Biztanleria

Arraiozko biztanleria^[1]
1940	1950	1960	1970	1981	1991	2000	2010	2020
425	432	425	331	283	267	260	239	254

Kultura

Bestak eta ospakizunak

Herriko bestak iraileko lehenbiziko asteburuan ospatzen dira.

Maiatzeko azken igandean aspaldiko besta bat ospatzen da, Erregina eta Saratsak, naturaren ohorean egindako kanta eta antzezlan bitxia. Gerra garaian galduta ibili zen baina XX. mende hondarrean berreskuratu zen. Egun horretako protagonistak erreginak eta saratsak (kantariak) dira, emaztekiak denak. Erreginak Urrutia eta Mardea auzoetako neskatiko bana izaten dira. Eta horiekin batera ibiltzen dira saratsak. Gazte kuadrilla normalean puskak biltzen etxez etxe ibiltzen da.^[2] Herriko karrikak zeharkatzen dituzte eta etxeetako ateetan gelditzen dira koplak kantatzeko eta dantzatzeko. Ondoren, gehienbat etxekoandreek eskupeko bat eman ohi diete. Eguna bildutako diruarekin ordaindutako merendu batekin amaitu ohi da.^[3]

Ondarea

Jauregizarrea, Erdi Aroko dorretxea. Errepide nagusiaren alboan dago. Jauregi horretan Amaiurko gazteluaren atea dagoela uste da, 1522an gaztelarrek Nafarroako Erresumako azken kokapen independientea zen Amaiurko gaztelua ustu ostean Jauregizarreako jaunari laguntza emateagatik ordain gisa eman zioten.^[4]
Zubiria jauregia, Erdi Aroko jauregi-dorretxea. Zubiaren alboan dago. Erdi Aroko Nafarroako Erresumako antzinako familia baten leinu-etxea da.
Bikuña jauregia. Erdi Aroko jauregi-dorretxea da. Elizaren alboan dago.
Jasokundeko Ama Birjinaren eliza. Eliza barrokoa da. Lorategian disko-formako hilarriak daude.
Laxo jokoan aritzeko plaza, elizaren atzeko aldean. Lurrean belarra duen plaza libreko pilotaleku bakarra da Arraiozkoa. belar gainekoa.

Arraioztar ospetsuak

Hasier Larretxea
Hasier Larretxea (1982), idazle eta poeta.^[5]
Bittor Elizagoien
Bittor Elizagoien (1961), bertsolaria. 1994ko eta 1999ko Nafarroako Bertsolari Txapelketako txapelduna izan zen. Bertso-eskolako irakasle eta gai-jartzaile ere aritzen da.^[6]
Pablo Arozena Urrutia (1896-1964), misiolari eta idazlea. 1896.eko otsailaren 23an sortu zen. 1914an, Arraiozko Artzaia izena hartuz, fraide kaputxino sartu eta 1922an apeztu zen, Iruñean. 1931-1963 bitartean, Guam uhartean eta Manilan ibili zen misiolari. Euskal Herrira itzuli eta gutxira zendu zen, 1964ko urtarrilaren 31an hain zuzen. Euskal idatziak eta olerkiak, Irugarrengo Prantziskotarra-n eta Zeruko Argia-n hasi zen argitaratzen Begi-beltx ezizenez, baina gehienbat hiztegintzan egin zuen lanarengatik ezaguna^[7].
Arraiozko Bautista, XIX. mendeko pilotari ospetsua laxo jokoan. Ximun pilotariaren seme eta jokalari paregabeak, Fernando VII. erregea ahozabalik utzi zuen gorte aitzinean Madrilen jokatutako partiduan. Bere bizitzaren azken urtetako giro misteriotsuak, Donostian jokatutako azken partiduan berarengatik gertatutako hilketa batek eta bere heriotza triste berak, Bautistaren inguruan kondaira edo giro misteriotsua sortu dute.^[8]
Arraiozko Ximun, hau ere XIX. mendeko laxo jokalaria, Bautistaren aita.^[9]
Bartolome Barrenetxe, premontretar fraidea. 1715ko urtarrilaren 13an sortu zen, Dolarea etxean. Gazte zela sartu zen Premontréko Ordenan, 18 urterekin Urdazubiko monasterioan baitzen. 1743an nobizioen irakasle izendatu zuten, 1753an Urdazubiko monasterioak zuen burdinolako kutxaren zaintzailea, 1756an Urdazubiko abade. 1756-1760 bitartean presidente titulua izan zuen, Nafarroako erregeordearen gortean ibili zen eta, azkenik, Espainiako Premontréko Ordenako Nagusi Orokorra izan zen 1765etik 1768ra^[7].

Irudi galeria

Jauregizarrea dorretxea
Zubiria jauregia
Bikuña jauregia
Jasokundeko Ama Birjinaren eliza
Laxo pilota jokoa
Lurrean belarra duen plaza libreko pilotaleku bakarra da Arraiozkoa. Marra markatzeko ikurrak, botarria eta markagailua.

Erreferentziak

↑ ^a ^b Nomenclátor. Relación detallada de las entidades y núcleos de Población. nastat.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2023-12-9).
↑ «Erregina eta Saratsa besta izan dute Arraiozen maiatz hondarrean» https://erran.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-11).
↑ (Gaztelaniaz) Ondikol, Juan Mari. (2024-05-27). «Arraioz, única localidad que mantiene viva la tradición de‘Erregiñak eta saratsak’» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2024-05-27).
↑ (Gaztelaniaz) Guerra, Pello. (2020-03-29). «Mil años de historia nos contemplan» 7K igandeetako aldizkaria (Baigorri SA): 6-13. (Noiz kontsultatua: 2020-04-06).
↑ Larretxea, Hasier. (2011). «Euskal Idazleen Elkartea. Idazleak» www.idazleak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-03).
↑ Bertsozale Elkartea, Xenpelar Dokumentazio Zentroa. «Bittor Elizagoien - Biografiak - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea» bdb.bertsozale.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-03).
↑ ^a ^b Premonstratensendar Arraioztarrak. baztangohaizegoa.wordpress.com, Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratua (Noiz kontsultatua: 2016-01-16).
↑ Arraztoa, Tiburcio. «Historia» www.laxoa.com (Noiz kontsultatua: 2019-08-07).
↑ Dabadie, Séverine; Etchezaharreta, Christiane. (2011). Laxoa : euskal pilotaren iturburua. Mikel Epalza, Ander Ugarte, Tiburcio Arraztoa hizketan. La Cheminante ISBN 9782917598238. PMC 762498584. (Noiz kontsultatua: 2019-04-27).

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

Arraioz herria Baztango webgunean, baztan.es
Arraioz herriko argazki-bilduma (etxeak, plaza, eliza...)
"Nafar away" saioan (11 TB).

Autoritate kontrola	Wikimedia proiektuak Datuak: Q2863573 Multimedia: Arraioz / Q2863573 Hiztegiak eta entziklopediak Lur: 00489/eu_a_4890/a4890

Datuak: Q2863573
Multimedia: Arraioz / Q2863573

i e a Baztango lekuak (auzoak)
Almandoz • Amaiur • Aniz • Arizkun (Aintzialde, Bozate, Ordoki, Pertalats) • Arraioz (Mardea) • Azpilkueta (Apaioa, Arribiltoa, Urrasun eta Zuaztoi) • Berroeta • Elizondo (Antzanborda, Beartzun, Berro eta Etxaide) • Elbete • Erratzu (Gorostapalo eta Iñarbil) • Gartzain (Aitzano, Ariztegi eta Etxerri) • Irurita (Apote, Iperburu eta Ordoki)• Lekaroz (Aroztegia, Oharriz eta Uharte) • Oronoz-Mugairi (Mugairi, Oronoz eta Zozaia) • Ziga (Zigaurre)