Medikuntzaren historiaren kronologia

Medikuntzaren historiaren kronologia zehaztuko dugu aroka eta mendeka.

Antzinaroa

K. a. 460. urtean inguruan Antzinako Grezian jaio zen zientzian oinarritutako medikuntzaren aitatzat duguna, Hipokrates alegia.
131. urtean Galeno greziarra jaio zen, giza anatomia sakon aztertu zuena eta eragin handia eduki izan duena europar medikuntzan.

Erdi Aroa

XI. mendean Salernon (Campania, Italia) sortu zuten Europako lehenengo eskola medikoa, Schola Medica Salernitana izenekoa.
1348an Izurri Beltza edo izurri bubonikoa Europara iritsi zen Asiatik. Geure kontinentean, 20 miloi pertsona inguru hil ziren 6 urtetan. Sineskeriak zirenez nagusi, ia ez zen medikurik, eta, horregatik zabaldu zen horrenbeste gaitza.

Aro modernoa

XV. mendea

1493an Paracelso mediku eta zientzialari suitzarra jaio zen, medikuntza ez horrenbeste sineskerietan oinarritu baizik eta zientzia moduan tratatzea sustatu zuena.

XVI. mendea

1520eko hamarkadan, baztangak 150.000 pertsona hil zituen Tenochtitlán-en (Mexiko).
1530ean baztangak Peru oldartu zuen.

XVII. mendea

1600ean elgorriak ia 2 miloi pertsona hil zituen Mexikon.
1628an William Harvey mediku ingelesak "Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus" lana argitaratu zuen, odol-zirkulazioaren teoria azaltzen zuena.
1667ko ekainaren 12an Jean-Baptiste Denys doktoreak lehen odol transfusio arrakastatsua egin zuen, ardi batetik 15 urteko gazte bati.
1674an Anton van Leeuwenhoek-ek mikroskopio optiko sinplea asmatu zuen, eta protozooak eta bakterioak behatu zituen lehen aldiz.

XVIII. mendea

1798an Edward Jenner ingelesak baztangaren aurkako txertoa aurkitu zuen.

Aro Garaikidea

XIX. mendea

1806an Philip Bozzini izan zen lehenengoa "Lichtleiter" (argi-eramalea) "giza gorputzaren kanalak eta barrunbeak aztertzeko" asmatzen, lehen endoskopia alegia, probatzen utzi ez bazioten ere.
1816an koleraren lehen pandemiak 10 urtez India eta Txina oldartu zituen nagusiki.
1822an endoskopio bat erabili zuten lehen aldiz gizakiekin, William Beaumont zirujau militarrak eginda Michigan-en (AEB).
1829an koleraren bigarren pandemiak Europa, Kanada eta AEB-ei eraso egin zien 15 urtez.
1852an koleraren hirugarren pandemiak Errusia kaltetu zuen batik bat, zortzi urtez miloi hildakotik gora utziz.
1853an Charles Frederic Gerhardt kimikari frantziarrak prestatu zuen lehen aldiz azido azetilsalizilikoa, "Aspirina" izena ere hartuko zuen sendagaia.
1863an koleraren laugarren pandemiak Europan eta Afrikan eragina eduki zuen, 12 urtez.
1865ean Gregor Mendelek "Hibridazio esperimentuak landareekin" ("Versuche über Pflanzenhybriden") lana aurkeztu zuen, genetikaren legeak finkatu zituena.
1882an Robert Kochek Mycobacterium tuberculosis ("Koch-en baziloa") aurkitu zuen, tuberkulosiaren eragilea alegia.
1885eko uztailaren 6an Louis Pasteur kimikari frantziarrak amorruaren aurkako txertoa arrakastaz erabili zuen bederatzi urteko Joseph Meister mutikoarekin, txakur gaixo batek hozka egin baitzion.
1887an Ramon y Cajal espainiarrak neuronari buruzko teoria plazaratu zuen.
1889an "Asiako Gripeak" Errusia, Amerika eta Australia kaltetu zituen, bi urtez. H2N8 birusak eragin zuen, heriotza-tasa handia sortuz.
1895ean Wilhelm Conrad Roentgen renaniarrak X izpiak aurkitu zituen.
1897an Gustav Killian alemaniarrak egin zuen lehendabiziko bronkoskopia.
1899an koleraren bostgarren pandemiak Europa oldartu zuen berriro, batez ere Errusia, 24 urtez.
- Urte hartan bertan Sigmund Freud-ek "Die Traumdeutung" ("Ametsen interpretazioa") liburua argitaratu zuen, psikoanalisiarako oinarrizkoa izan zena.

XX. mendea

1901ean Karl Landsteiner austriarrak hiru odol taldeak deskribatu zituen.
1903an Willem Einthoven herbeheretarrak lehenengo elektrokardiograma egin zuen.
1908an lehen aldiz erabili zituzten bonbilla txikiak endoskopioaren barruan, histeroskopia batean.
- Azaroaren 11n Basurtuko Ospitalea inauguratu zuten Bilbon, gaur egun aktibo dagoen Euskal Herriko ospitalerik zaharrena dena.
1913an Casimir Funk poloniarrak bitaminak deskribatu zituen.
1917an Ignacio Barraquer kataluniarrak begi-lausoen ebakuntzarako teknika berria abiatu zuen.
1918an "Espainiako Gripeak" Europan, AEBetan eta Indian eragina eduki zuen 18 hilabetez, 25 miloi hildako utziz. H1N1 birusa izan zen erruduna.
1922ko urtarrilaren 11n lehen aldiz intsulina eman zioten diabetesa zuen gizaki bati, Toronton (Kanada), aurreko urtean Frederick G. Bantingek sintetikoki sortu ondoren.
1924an Georg Haas alemaniarrak lehenengo dialisia egin zuen.
1928an Alexander Flemingek Penizilina lortu zuen Penicillium notatum onddotik.
1935ean Gerhard Domagk alemaniarrak sortutako sulfamidak infekzioak tratatzeko hasi ziren erabiltzen.
1940an Philip Levinek Rh faktorea aurkitu zuen.
1944an Selman Abraham Waksam ukraniar/estatubatuarrak tuberkulosiaren aurkako lehenengo antimikrobianoa garatu zuen, estreptomizina hain zuzen ere.
1948an "National Health Service" izeneko zerbitzu publikoa abian ipini zuten Britainia Handian, osasun arreta unibertsalaren aitzindaria izan zena Europa mailan XX. mendean.
1950ean hasi ziren kimioterapia erabiltzen minbizia tratatzeko.
- Urte hartan bertan lehendabiziko giltzurrun-transplantea egin zuten Chicagon (AEB).
1953an Francis Crickek eta James Watsonek DNAren egitura helikoidala deskribatu zuten.
- Urte hartan bertan leuzemiaren aurkako kimioterapia garatu zuten.
1955eko apirilaren 12an poliomielitisaren aurkako txertoa aurkitu zuten, Jonas E. Salk estatubatuarraren eskutik.
- Uztailaren 20an Gurutzetako Ospitalean (Bizkaia) jarduera medikoa abiatu zuten.
1957an "Asiako Gripeak" berriro oldartu zuen, H2N2 birusak eraginda, Txinatik AEBetara igaroz. Azken herrialde honetan 70.000 pertsona inguru hil zuen.
1958an lehenengo taupada-markagailua ipini zuten Suedian.
1961ean koleraren seigarren pandemiak Indonesian, Indian eta Errusian eragina eduki zuen, 5 urtez.
1962an Clinica Universitaria de Navarra (CUN) inauguratu zuten Iruñean.
1967ko abenduan Christiaan Barnardek lehen bihotz-transplantea egin zuen Groote Schuur ospitalean, Lurmutur Hirian (Hegoafrika).
1968an "Hong Kongeko Gripea" H3N2 birusak eragin zuen, eta Asiatik AEB-etara zabaldu zen berriz ere, 34.000 hildako utziz Amerikan.
1972an Archie Cochrane mediku eskoziarrak "Effectiveness and Efficiency: Random Reflections on Health Services", Ebidentzian Oinarritutako Medikuntza korrontearen hastapena izan zena.
1978ko uztailaren 25ean lehenengo probeta-umearen jaiotza arrakastaz lortu zuten Ingalaterran Robert Edwards biologoak eta Patrick Steptoe zirujauak.
1979an OMEk baztanga edo nafarreriaren desagerpena baieztatu zuen ofizialki, azkeneko kasua Somalian agertu zela.
1981eko ekainaren 5ean deskribatu zuten HIESaren lehen kasua Los Angelesen (AEB).
1982an Erresonantzia Magnetiko bidezko Irudigintza hasi ziren erabiltzen.
1986an Manuel Patarroyok probatu zuen lehen aldiz malariaren aurkako txertoa (SPf 66), emaitza partzialki onekin.
1989an umeki bati lehenengo aldiz bihotz ebakuntza egin zioten Londonen.
1996an HIESaren aurkako tratamendu iraultzaileak ("HAART") sindrome horren pronostikoa erabat hobetu zuen.
1997an Dolly ardiarekin egindako lanak bidea zabaldu zion klonazioari.
1998an lehenengo aldiz ama zelulak haztea lortu zuten, etorkizuneko tratamenduak iradokituz.
1999an giza genomaren mapa osatu zuten.

XXI. mendea

2009an Institutu Onkologikoaren zentro berria zabaldu zuten Donostian.
2014ko irailean, uteroa transplantatu zioten emakume suediar batek haurra izan zuen. Lehen kasua zen munduan eta ama zein haurra ongi zeuden^[1].