Alexander Herzenstichting
De Alexander Herzenstichting of Alexander Herzen Foundation is een in 1969 opgerichte stichting die als doel had dissidente sovjetliteratuur in het Westen uit te (laten) geven in de oorspronkelijke taal of in vertaling. Initiatiefnemer was de slavist Karel van het Reve (1921-1999). De Alexander Herzenstichting is er als eerste in geslaagd om in de Westerse wereld onder anderen de toenmalige sovjetdissidenten Andrej Amalrik, Joeli Daniel, Larisa Bogoraz, Andrej Sinjavski en Pavel Litvinov uit te geven. De stichting is opgeheven in 1998.[1]
Oprichting
De Alexander Herzenstichting is op 19 mei 1969 opgericht in Amsterdam door de slavist Karel van het Reve, de historicus Jan Willem Bezemer, en de Amerikaanse politicoloog Peter Reddaway.[2][3] De stichting is vernoemd naar Alexander Herzen, de filosoof en publicist die in 1853 een onafhankelijke Russische uitgeverij had opgericht.
In 1967 en 1968 was Karel van het Reve een jaar lang correspondent van Het Parool in Moskou. Naast het doorgeven van nieuws, het vertalen van nieuws en het schrijven van reportages[4] legde hij contacten met wat toen sovjetdissidenten genoemd werden. Van het Reve publiceerde de dissidente teksten in Het Parool en elders. De belangrijkste dissidente publicatie, waarmee de schrijver Andrej Sacharov wereldwijd bekend werd als criticus van het sovjetregime en als denker over vrede en veiligheid, was Pleidooi voor een menswaardig bestaan.[5] Dit was de opmaat voor de Alexander Herzenstichting.
De stichting werd opgericht om de zogeheten samizdat-literatuur - met de hand vermenigvuldigde teksten die het sovjetregime onwelgevallig waren - in het Westen uitgegeven te krijgen (of uit te geven) en de opbrengsten veilig te stellen voor de auteurs van die teksten. Door het uitgeven van de teksten in de oorspronkelijke taal werden de Sovjetauteurs ook beschermd tegen oneigenlijke of slechte vertalingen van buitenlandse uitgeverijen.
De stichting is in 1998 opgeheven omdat de Koude Oorlog en de verregaande onderdrukking van de persvrijheid in Rusland ten einde was.
Resultaten
De stichting heeft een aantal als belangrijk beschouwde teksten uitgegeven of uit laten geven, zoals:
- Andrej Amarik, Haalt de Sovjet-Unie 1984 (1969)
- Pavel Litvinov, The Trial of the Four. A collection of Materials on the Case of Galanskov, Ginzburg, Dobrovolsky & Lashkova (1972)
De Alexander Herzenstichting heeft een kleine rol gespeeld bij de ineenstorting van de Sovjet-Unie door de leugenpropaganda van het regime te ondermijnen. De stichting heeft daarnaast bijgedragen aan de Nederlandse opinievorming over Sovjetdissidenten.[6]
Literatuur
- Peter Reddaway, 'One of the CIA's most zealous agents', in: Uren met Karel van het Reve. Liber amicorum (1991) (Vriendenboek ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Karel van het Reve), p. 138 e.v.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑ Zie: Website IISG Archief Alexander Herzenstichting.
- ↑ Zie: Website Karel van het Reve.
- ↑ Voor de oprichtingsdatum, zie: Robert van Amerongen in zijn levensbericht Karel van het Reve 19 mei 1921 - 4 maart 1999 (Jaarboek Maatschappij de Nederlandse Letterkunde 1999). Daarin wordt het door Van het Reve geschreven en ter gelegenheid van de oprichting van de Alexander Herzenstichting uitgegeven persbericht geciteerd: "The Foundation has been legally established on May 19th, 1969, in Amsterdam. Its aim is to publish quickly and responsibly manuscripts written in the ussr which cannot be published there because of censorship. It is a much needed response to the increasing flow of such manuscripts and to the wishes of various Soviet citizens who would like manuscripts to be published under independent and scholarly auspices. The Foundation will publish manuscripts and collections of documents which are of literary or documentary value, irrespective of their political, philosophical or religious tendency, and with the minimum of editing. They may be written in any language of the ussr.. Gearchiveerd op 12 april 2009.
- ↑ Een selectie van deze reportages is gepubliceerd in Met twee potten pindakaas naar Moskou (1970).
- ↑ Ook uitgegeven als: Gedachten over vreedzame coëxistentie en vrijheid.
- ↑ zie Linda Hazeveld, Een gifpil van anti-Russen. De Alexander Herzenstichting (1969-1998), (doctoraalscriptie, Groningen, 2003).
