Elizabeth line

De Elizabeth line is een voorstadspoorweg voor stadsgewestelijk vervoer in en rond de Britse hoofdstad Londen, die is genoemd naar koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk.^[1] De lijn is de oost-westverbinding van het Crossrail-project en werd in 2022-2023 in fasen geopend. De exploitatie is in handen van Transport for London (TfL).

Achtergrond

Het doel waarmee de lijn werd aangelegd was tweeledig:

• een doorgaande verbinding tot stand te brengen tussen het spoorwegnet ten oosten van Londen, dat grotendeels eindigt in het station London Liverpool Street, en het net aan de westkant dat eindigt in station Paddington, waardoor tijdrovend overstappen zou worden vermeden en rechtstreekse verbindingen konden ontstaan met bestemmingen in het centrale deel van Londen;
• een betere spreiding te bewerkstelligen tussen de reizigersstromen binnen dat centrale deel, waar bijvoorbeeld de Central Line van het metronet al vele jaren overbelast was.

De Crossrail Act 2008,^[2] de wet waarin de aanleg en constructie van de lijn is goedgekeurd, werd van kracht op 23 juli 2008. In december 2008 volgde de Crossrail Sponsors Agreement, waarin de geldgevers uit het bedrijfsleven hun bijdragen vastlegden aan het project waarvan de kosten op dat moment werden begroot op 15,9 miljard pond. Aanvullende bijdragen dienden te komen van instanties als Network Rail, de British Airport Authority (BAA) en de City of London.

Het hart van de Elizabeth line is de tussen 2009 en 2021 aangelegde Crossrail-tunnel onder de binnenstad tussen Whitechapel en Paddington. Op station Farringdon is een overstapmogelijkheid op de Thameslink, de noord-zuidverbinding van de (voorstads)treinen in Londen en daarmee de tegenhanger van de Elizabeth line.

• Ten oosten van Whitechapel zijn twee takken: de noordelijke tak komt vlak ten westen van Stratford bovengronds en volgt daarna de uit de 19e eeuw daterende spoorlijn naar Shenfield; de zuidelijke tak is tussen 2009 en 2021 gebouwd en loopt naar Abbey Wood. Deze tak kruist de Theems en op Abbey Wood kan (ook) overgestapt worden op de treinen die ten zuiden van die rivier rijden met behulp van een ander stroomsysteem (derde rail).
• Ten westen van Paddington komt de lijn bovengronds bij Royal Oak en volgt daarna de Great Western Main Line naar Reading. Onderweg is bij Hayes & Harlington een aftakking naar Heathrow.

Reizigersdienst

Vooruitlopend op de opening begon een deel van de diensten op het bovengrondse deel enkele jaren eerder onder de naam TfL Rail:

• In het oosten reed TfL Rail sinds 31 mei 2015 tussen Shenfield en Liverpool Street bovengronds.
• In het westen werden op 20 mei 2018 de diensten tussen Paddington en Heathrow overgenomen van Heathrow Express. Op 15 december 2019 begon TfL Rail ook met de diensten naar Reading en sinds 9 mei 2020 werd ook Terminal 5 van Heathrow door TfL Rail aangedaan.

De proefritten door de tunnel onder de binnenstad begonnen in de laatste week van november 2021 en namen bijna een half jaar in beslag. De 96-jarige koningin Elizabeth II bracht op 17 mei 2022, een week voor de geplande ingebruikstelling, een onaangekondigd bezoek aan station Paddington. Daar onthulde zij een plaquette, waarmee de lijn officieel geopend was.^[3] Op 24 mei 2022 startte de reizigersdienst door de tunnel met 12 ritten per uur tussen Paddington en Abbey Wood, echter niet op zondag en niet later dan 22:00u.^[4]

Op 6 november 2022 werd de tunnel tussen Whitechapel en Stratford geopend, waarna rechtstreekse diensten tussen Paddington en Shenfield gingen rijden. De diensten van/naar Shenfield eindigen/beginnen in Paddington terwijl de andere naar het westen doorrijden, zonder dat op Paddington een overstap nodig is. Zodoende steeg de frequentie in het centrale deel van de tunnel tot 24 ritten per uur. Ook werd op diezelfde 6 november de zondagsdienstregeling ingevoerd. In mei 2023 werd volgens plan een dienstregeling ingevoerd met doorgaande diensten tussen de westelijke en oostelijke eindpunten.^[5]

Overzicht

Stations

• De sorteerwaarde van de foto's is de ligging aan de lijn van west naar oost.

Zijtakken	Hoofdlijn	Overstappunt	Foto *	Type	Geopend	Ligging	Opmerkingen
	Reading		110 !	Maaiveld	18400330 !30 maart 1840	512732 !51° 27′ 32″ NB, 0° 58′ 20″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Twyford		120 !	Maaiveld	19390701 !1 juli 1839	512833 !51° 28′ 34″ NB, 0° 51′ 47″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Maidenhead		130 !	Talud	18711101 !1 november 1871	513108 !51° 31′ 8″ NB, 0° 43′ 23″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Taplow		140 !	Maaiveld	18380604 !4 juni 1838	513126 !51° 31′ 26″ NB, 0° 40′ 52″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Burnham		150 !	Talud	18990701 !1 juli 1899	513126 !51° 31′ 26″ NB, 0° 38′ 46″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Slough		160 !	Maaiveld	19400601 !1 juni 1840	513043 !51° 30′ 43″ NB, 0° 35′ 31″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Langley		170 !	Maaiveld	18450000 !30 juni 1845	513028 !51° 30′ 29″ NB, 0° 32′ 31″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Iver		180 !	Maaiveld	19241201 !1 december 1924	513032 !51° 30′ 32″ NB, 0° 30′ 25″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	West Drayton		190 !	Maaiveld	18840809 !9 augustus 1884	513036 !51° 30′ 36″ NB, 0° 28′ 20″ WL	TfL Rail sinds 15 december 2019 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Heathrow T5	↑↓		200 !	Ondiep gelegen zuilenstation	20080327 !27 maart 2008	512820 !51° 28′ 20″ NB, 0° 29′ 17″ WL	TfL Rail sinds 9 mei 2020 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Heathrow Central	↑↓		210 !	Dubbelgewelfdstation	19980623 !23 juni 1998	512815 !51° 28′ 16″ NB, 0° 27′ 14″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Heathrow T4	↑↓		220 !	Dubbelgewelfdstation	19980623 !23 juni 1998	512734 !51° 27′ 34″ NB, 0° 26′ 49″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Hayes & Harlington	Hayes & Harlington		230 !	Maaiveld	18640000 !1864	513007 !51° 30′ 7″ NB, 0° 25′ 12″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Southall		240 !	Maaiveld	18390501 !1 mei 1839	513021 !51° 30′ 22″ NB, 0° 22′ 42″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Hanwell		250 !	Talud	18380604 !4 juni 1838	513042 !51° 30′ 42″ NB, 0° 20′ 20″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	West Ealing		260 !	Maaiveld	18710301 !1 maart 1871	513049 !51° 30′ 49″ NB, 0° 19′ 13″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Ealing Broadway		270 !	Uitgraving	18380406 !6 april 1838	513053 !51° 30′ 53″ NB, 0° 18′ 5″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Acton Main Line		280 !	Maaiveld	18680201 !1 februari 1868	513101 !51° 31′ 2″ NB, 0° 16′ 0″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Old Oak Common		290 !	Maaiveld	20260000 !2026	513129 !51° 31′ 30″ NB, 0° 14′ 48″ WL	Bouw gestart in 2021, toekomstig overstappunt op High Speed 2.
	Paddington		300 !	Ondiep gelegen zuilenstation	18380604 !4 juni 1838	513056 !51° 30′ 56″ NB, 0° 10′ 33″ WL	TfL Rail sinds 20 mei 2018 bovengronds Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Bond Street		310 !	Dubbelgewelfdstation	19000730 !30 juli 1900	513052 !51° 30′ 52″ NB, 0° 8′ 58″ WL	Elizabeth line stopt hier niet
	Tottenham Court Road		320 !	Dubbelgewelfdstation	19000730 !30 juli 1900	513058 !51° 30′ 58″ NB, 0° 7′ 51″ WL	Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Farringdon		330 !	Dubbelgewelfdstation	18630110 !10 januari 1863	513115 !51° 31′ 16″ NB, 0° 6′ 25″ WL	Elizabeth line sinds 24 mei 2022
	Liverpool Street		340 !	Pylonenstation	19061215 !12 juli 1875	513107 !51° 31′ 7″ NB, 0° 4′ 51″ WL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 bovengronds Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Whitechapel	Whitechapel		350 !	Dubbelgewelfdstation	19020602 !2 juni 1902	513110 !51° 31′ 10″ NB, 0° 3′ 40″ WL	Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Stratford		360 !	Talud	18390620 !20 juni 1839	512746 !51° 32′ 28″ NB, 0° 0′ 10″ WL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Maryland		370 !	Uitgraving	18730106 !6 januari 1873	513246 !51° 32′ 46″ NB, 0° 0′ 21″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Forest Gate		380 !	Maaiveld	18560822 !22 augustus 1856	515258 !51° 32′ 58″ NB, 0° 1′ 27″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Manor Park		390 !	Maaiveld	18730106 !6 januari 1873	513308 !51° 33′ 9″ NB, 0° 2′ 46″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Ilford		400 !	Uitgraving	18390720 !20 juni 1839	513332 !51° 33′ 32″ NB, 0° 4′ 10″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Seven Kings		410 !	Maaiveld	18990301 !1 maart 1899	513349 !51° 33′ 48″ NB, 0° 5′ 49″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Goodmayes		420 !	Maaiveld	19010208 !8 februari 1901	513356 !51° 33′ 56″ NB, 0° 6′ 40″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Chadwell Heath		430 !	Maaiveld	18640111 !11 januari 1864	513404 !51° 34′ 4″ NB, 0° 7′ 46″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Romford		440 !	Talud	18390720 !20 juni 1839	513430 !51° 34′ 30″ NB, 0° 11′ 0″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Gidea Park		450 !	Uitgraving	19101201 !1 december 1910	513455 !51° 34′ 56″ NB, 0° 12′ 22″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Harold Wood		460 !	Maaiveld	18681201 !1 december 1868	513534 !51° 35′ 34″ NB, 0° 13′ 60″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Brentwood		470 !	Maaiveld	18400701 !1 juli 1840	513649 !51° 36′ 49″ NB, 0° 18′ 0″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
↑↓	Shenfield		480 !	Maaiveld	18430329 !29 maart 1843	513749 !51° 37′ 49″ NB, 0° 19′ 45″ OL	TfL Rail sinds 31 mei 2015 Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Canary Wharf			490 !	Ondiep gelegen zuilenstation	20220524 !24 mei 2022	513022 !51° 30′ 22″ NB, 0° 0′ 57″ WL
Custom House			500 !	Maaiveld	18550000 !1855	513034 !51° 30′ 35″ NB, 0° 1′ 33″ OL	Elizabeth line sinds 24 mei 2022
Woolwich			510 !	Ondiep gelegen zuilenstation	20220524 !24 mei 2022	512929 !51° 29′ 30″ NB, 0° 4′ 19″ OL
Abbey Wood			520 !	Maaiveld	18490730 !30 juli 1849	512928 !51° 29′ 28″ NB, 0° 7′ 18″ OL	Elizabeth line sinds 24 mei 2022

Depot

Het depot van de lijn ligt bij Old Oak Common, waar ook een station gepland is voor overstappers tussen de Elizabeth line en de rond 2030 te openen High Speed 2, de hogesnelheidslijn richting Birmingham en Manchester.