Irga

Irga

Irga pozioma
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	irga
Nazwa systematyczna
Cotoneaster Medik. Philos. Bot. 1: 154. Apr 1789[3]
Typ nomenklatoryczny
Cotoneaster integerrimus Medikus[4]
Synonimy
Cotonea Raf. Gymnopyrenium Dulac Ostinia Clairv[3].
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Irga (Cotoneaster Medik.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. W zależności od klasyfikacji wyróżnia się tu ok. 80^[5]–90^[6] gatunków szeroko ujmowanych lub ok. 260 gatunków wąsko ujmowanych^[3][7]. W większości rosną one w Himalajach i zachodnich Chinach, ale zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Eurazję (bez Japonii i części południowo-wschodniej) oraz północną Afrykę^[3][6]. W Polsce dziko rosną trzy gatunki rodzime: irga czarna C. niger, kutnerowata C. tomentosus i zwyczajna C. integerrimus^[8]. Irga rozkrzewiona C. divaricatus i irga błyszcząca C. lucidus zostały introdukowane i są już zadomowione w Polsce^[9][8], a bardzo liczne inne gatunki są uprawiane^[8].

Większość irg rośnie na obszarach górskich, choć niezbyt często powyżej 2000 m n.p.m. Rosną zwykle na terenach skalistych, w wąwozach, na polanach górskich lasów, z reguły nie rozwijając się w miejscach silnie zacienionych^[10]. Bardzo liczne gatunki uprawiane są jako rośliny dekoracyjne ze względu na intensywną barwę owoców i przebarwiających się jesienią liści, czasem też pokrój i obfite kwitnienie. Cenione są także z powodu małych wymagań glebowych. Są też roślinami miododajnymi^[11].

Morfologia

Pokrój

Krzewy osiągające do 5 m wysokości^[7], o pędach wyprostowanych, rozpostartych i płożących, często zakorzeniających się^[12]. Pędy są zaokrąglone na przekroju, rzadko kanciaste, zawsze bezbronne (bez cierni)^[6]. Często zabarwione są czerwonobrązowo lub nawet purpurowoczarno, rzadziej są zielonkawe i tylko w miejscach nasłonecznionych zaczerwienione. Młode pędy zwykle są owłosione, starsze są nagie. U niektórych gatunków rozgałęzienia pędów są charakterystyczne – regularnie i płasko dwustronnie odchodzące po bokach^[12]. Występują krótko- i długopędy^[11].

Liście

Skrętoległe, zimozielone lub sezonowe, pojedyncze^[12], krótkoogonkowe i wsparte drobnymi, wąskimi, odpadającymi przylistkami^[6]. Blaszka liściowa zawsze całobrzega, kształtu eliptycznego jajowatego do zaokrąglonego, rzadziej lancetowata. Na końcu zaostrzona lub tępa do zaokrąglonej, rzadko bywa wycięta, często zaś z osadzoną na szczycie ostką. Blaszka u różnych gatunków jest naga lub owłosiona, matowa lub błyszcząca, płaska lub podwinięta, gładka lub pomarszczona^[12]. Często liście na krótko- i długopędach są odmienne pod względem kształtu i wielkości^[11].

Kwiaty

Obupłciowe, drobne, zwykle do 1 cm średnicy^[11], rzadko do 1,5 cm^[12]. Skupione są po kilka do kilkudziesięciu^[12] w kwiatostany wierzchotkowe i baldachogrona, czasem skupione są w pęczki lub wyrastają pojedynczo^[6]. Działek kielicha jest 5, są one trwałe, trójkątne i zwykle krótkie. Płatków korony jest 5, wzniesionych lub rozpostartych, białych, różowych lub czerwonych, o kształcie odwrotnie jajowatym lub okrągłym i szczycie zaokrąglonym lub czasem postrzępionym. Pręcików jest 10–20, o nitkach i pylnikach barwy białej, żółtej, różowej lub purpurowej^[12][6]. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna, powstaje z 2–5 owocolistków i ma odpowiadającą im liczbę komór i szyjek słupków. W każdej komorze rozwijają się dwa zalążki^[6].

Owoce

Pozorne określane mianem głogowatych – ich mączysta nibyowocnia powstaje z mięśniejącego dna kwiatowego, otaczającego właściwe owoce – bardzo twarde, jednonasienne orzeszki – zwane często „nasionami” lub „pestkami”. Orzeszków jest zwykle od 1 do 5. Całe owoce pozorne osiągają 5–15 mm długości i mają kształt od kulistego poprzez jajowaty, elipsoidalny do walcowatego. Po dojrzeniu owoce najczęściej są czerwone, czasem czarne lub pomarańczowe^[11][12].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Pyreae, podrodziny Spiraeoideae (dawniej Pomoideae) z rodziny różowatych Rosaceae^[13] lub (w innym ujęciu) do podplemienia Malinae, plemienia Maleae, podrodziny Amygdaloideae w tej samej rodzinie^[14].

Wykaz gatunków^[3][11][15]

Przypisy

Bibliografia

• EwaE. Jerzak EwaE., Irgi uprawiane w Polsce, Kraków: Officina Botanica, 2007, ISBN 978-83-922115-0-1, OCLC 749516032 .