Kamizelka

Ten artykuł dotyczy części ubioru. Zobacz też: Kamizelka (ujednoznacznienie).

Kamizelka – rodzaj ubioru okrywającego tułów, dopasowanego, zapinanego, bez rękawów i na ogół kołnierza. Pierwotnie ubranie męskie, w modzie europejskiej pojawiła się około 1670 roku; później używana także przez kobiety. Początkowo sięgająca kolan i z rękawami, w miarę upływu czasu ulegała przekształceniom, zmieniała się jej długość, krój elementów takich jak kołnierz, klapy i kieszenie oraz zdobienia^[1].

Kamizelka jest częścią współczesnych eleganckich trzyczęściowych strojów męskich, dziennych i wieczorowych, jest noszona na koszuli, a pod marynarką garnituru, fraku, smokingu czy żakietem^[2].

Nazwa

Nazwa pochodzi od franc. camisole (kaftan), w polszczyźnie została zapożyczona z niemieckiego Kamisolchen (zdrobn. od Kamisol). Inne niegdyś używane w Polsce nazwy to westa (1670–1770), po roku 1770 żylet (franc. gilet)^[1]

Historia

Kamizelka wywodzi się z kolorowego pourpoin^[1] lub ze strojów perskich^[2]. W męskiej modzie europejskiej pojawiła się po 1666 roku, a jej popularyzowanie jest wiązane z dworem Karola II Stuarta, który po wielkim pożarze Londynu lansował dla panów ubiór skromniejszy niż ekstrawaganckie stroje francuskie^[2]. Początkowo kamizelka była noszona pod kaftanem zwanym justaucorps^[1] i sięgała kolan^[2], będąc równa długością ze strojem wierzchnim; miała też rękawy^[1].

Kamizelki XVIII-wieczne

• 
  Jedwabna kamizelka z rękawami, Francja, ok. 1715
• 
  Kamizelka pod justaucorps, Niemcy, 1720–1730
• 
  Tył kamizelki z rękawami z połowy XVIII wieku, Anglia, 1747
• 
  Jedwabna męska kamizelka bez rękawów, Francja, 1750
• 
  Wykończenie kamizelki z 1785 roku; widoczna kieszeń i obleczone materiałem guziki

W początkach XVIII wieku kamizelka uległa skróceniu. W miarę upływu czasu stała się jeszcze krótsza i zyskała wycięcie odsłaniające spodnie. Kamizelki były ozdabiane haftem, ozdobne bywały też guziki, często powleczone materiałem, z którego wykonano ubranie; niekiedy zapięcie stanowiły haczyki. Przez kilka pierwszych dekad XVIII wieku modne były kamizelki dwurzędowe, w połowie wieku znacząca większość nie miała już rękawów, a pod koniec stały się krótkie do pasa. W tym czasie szczególnie modne były jedwabne kamizelki w pionowe lub poziome pasy^[2].

Od ok. 1770 kamizelka (bez rękawów i krótka) zaczęła być używana także w stroju kobiecym^[1].

Kamizelki XIX-wieczne

• 
  Męski strój dworski z początku XIX wieku, Włochy
• 
  Strój męski z kamizelką, rycina z żurnala „Le Petit Courrier des Dames”, 1829
• 
  Wykończenie aksamitnej kamizelki z 1840 roku
• 
  Kamizelka męska z połowy XIX wieku, Anglia, ok. 1855
• 
  Kamizelka jako część garnituru z przełomu XIX i XX wieku, USA, 1900. Widoczna dewizka zegarka

W początkach XIX wieku kamizelka stała się najbardziej ozdobną częścią męskiego ubioru. Miewała różne kroje i wykończenia, często była haftowana. Szczególnie ozdobne, często ekstrawaganckie kamizelki nosili dandysi – niektórzy posuwali się nawet do noszenia dwóch naraz, jedną, częściowo rozpiętą, zakładano na drugą^[2].

Połowa wieku XIX to okres, gdy kamizelki stały się bardziej stonowane i na ogół korespondowały z resztą stroju, nie wyróżniając się w stosunku do marynarki^[2].

W XIX wieku kamizelki pojawiły się także w europejskich strojach ludowych^[1].

• 
  Strój męski z Pirenejów, okolice Eaux-Bonnes, przed 1844
• 
  Kamizelka w męskim stroju alzackim, francuska rycina XIX-wieczna
• 
  Estoński drobny rzemieślnik w kamizelce, Tartu, 1912
• 
  Kamizelka będąca częścią łowickiego stroju ludowego, 2013

Od XX wieku

• 
  Męska kamizelka z dzianiny, Stany Zjednoczone, 1933
• 
  Kobieta w dżinsowej kamizelce, 2008
• 
  Skórzana kamizelka motocyklowa, USA, 2008
• 
  Pikowana kamizelka ortalionowa, 2009
• 
  Kamizelka we współczesnym eleganckim stroju męskim, 2015

W wieku XX kamizelka zaczęła powoli tracić znaczenie jako część męskiej garderoby, choć dalej była uważana za istotny element garnituru czy stroju wieczorowego. Spadek popularności kamizelki wiązał się też z malejącą liczbą zegarków kieszonkowych, które noszono w kieszonce kamizelki i zastąpienia ich przez zegarki naręczne. Pojawiły się kamizelki z dzianiny, chętnie noszone zwłaszcza podczas chłodów^[2].

Po II wojnie światowej garnitury z kamizelką były noszone głównie przez konserwatywnie ubierających się mężczyzn, zwłaszcza starszych. Jednak w latach 60. kamizelka pojawiła się jako modny element garderoby i stała się popularna zwłaszcza w stylu nawiązujących do epoki edwardiańskiej czy wśród Teddy boys. Lata 60. to także pojawienie się kamizelki funkcjonującej w zupełnym oderwaniu od formalnego męskiego ubioru – wzorzystych, często z frędzlami i łatami czy nawiązujących do wzorów etnicznych kamizelek noszonych przez hippisów^[2].

W początku XXI wieku kamizelka nadal pozostaje częścią eleganckich, konserwatywnych strojów męskich, choć była także lansowana przez niektórych kreatorów mody, takich jak Jean Paul Gaultier czy Dolce & Gabbana jako stylowy dodatek do męskiej garderoby^[2].

Zobacz też

Zobacz hasło kamizelka w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Kamizelka

• kamizelka ratunkowa
• kamizelka kuloodporna
• kamizelka odblaskowa
• kamizelka bruclik – element stroju górali śląskich i żywieckich
• bolero – rodzaj kamizelki wywodzącej się ze stroju hiszpańskiego

Przypisy