Koń Przewalskiego

Koń Przewalskiego

Equus ferus przewalskii
Poliakov, 1881
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nieparzystokopytne
Podrząd	koniokształtne
Rodzina	koniowate
Rodzaj	koń
Gatunek	tarpan dziki
Podgatunek	koń Przewalskiego
Synonimy
Equus przewalskii
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
zagrożony
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Koń Przewalskiego^[2] (Equus ferus przewalskii) – duży ssak kopytny z rodziny koniowatych (Equidae). Systematyka tego zwierzęcia pozostaje problematyczna i nierozwiązana. Obecnie uznaje się go za podgatunek tarpana dzikiego (Equus ferus). Zasięg występowania jest ograniczony do kilku parków narodowych znajdujących na terenach Mongolii i Chin. Historyczny zasięg występowania jest nieznany. Koń Przewalskiego nie jest terytorialny. Wiele koni Przewalskiego zostało schwytanych na początku XX wieku i umieszczonych w ogrodach zoologicznych.

Systematyka

Podgatunek opisano jako nowy gatunek Equus przewalskii w 1881 roku przez Iwana Sejonowicza Poliakowa^[3]. Jako miejsce typowe nowego gatunku konia wskazano Gutschen, na granicy chińsko-rosyjskiej^[3]. Gatunek ten został nazwany na cześć Nikołaja Przewalskiego, który w 1879 zebrał materiały badawcze, na podstawie których Poliakow opisał to zwierzę w 1881 roku.

Taksonomia konia Przewalskiego jest problematyczna i nierozwiązana. Colin P. Groves zaproponował, aby wszystkie konie żyjące w czasach współczesnych powinny być zawarte w obrębie jednego gatunku, Equus ferus: wówczas ten gatunek należało podzielić na 3 podgatunki E. f. ferus, E. f. sylvestris ze wschodniej Europy oraz E. f. przewalskii z terenów zachodniej Azji^[3]. W 2. woluminie serii Handbook of the Mammals of The World napisano, że pomimo wielu populacji koni domowych (E. caballus) wolno żyjących na całym świecie, koń Przewalskiego jest jedynym prawdziwym dzikim koniem, którego populacje pochodzą od reintrodukowanych osobników wyhodowanych w ogrodach zoologicznych^[3]. Jednakże, w 2018 roku badania filogenetyczne kości znalezionych na stanowisku kultury Botai w północnym Kazachstanie wykazały, że jest on potomkiem koni udomowionych przez lud Botai. Zgodnie z tymi badaniami koń Przewalskiego nie byłby gatunkiem dzikim, lecz zdziczałym^[4]. Chociaż E. f. przewalskii ma 66 chromosomów, a koń domowy 64, to stwierdzono introgresję pomiędzy tymi dwoma zwierzętami, zarówno w niewoli, jak i warunkach naturalnych^[3]. Ponieważ w hodowli koń Przewalskiego uległ efektowi wąskiego gardła, pozostaje on w tym samym kladzie, co koń domowy^[3]. Volf (1996) sugerował, że mongolskie konie domowe pochodzą od konia Przewalskiego^[5]. Wyróżniający się fenotyp E. f. przewalskii rozwinął się w dużej mierze w odpowiedzi na warunki stepowo-tundrowe późnego plejstocenu^[5].

Obecnie spotyka się trzy stanowiska:

1. Equus przewalskii jako odrębny gatunek rodzaju Equus^[3]
2. Equus ferus przewalskii – podgatunek tarpana dzikiego (Equus ferus)^[1]
3. Equus caballus przewalskii – podgatunek konia domowego (Equus caballus)^[5][2]

Występowanie

Obecnie, zasięg występowania jest ograniczony do kilku parków narodowych znajdujących na terenach Mongolii i Chin^[3].

Konie te widnieją na malowidłach naskalnych, które można znaleźć w jaskiniach we Włoszech, południowej Francji oraz północnej Hiszpanii – są datowane one na 20000 lat; wiele prehistorycznych rysunków koni przypomina konia Przewalskiego; E. f. przewalskii prawdopodobnie szeroko zamieszkiwał centralną Azję oraz Europę, chociaż w regionie Europy występował też E. f. gmelini^[1]. Wzmianki o tym ssaku pochodzą z tybetańskich zapisków mnichów z roku 900; koń Przewalskiego nie pojawił się w Systema Naturae Karola Linneusza (1758). Do końca XVIII wieku gatunek ten występował od rosyjskich stepów na wschód po Kazachstan, Mongolię i północne Chiny^[1]. Po tym czasie populacja uległa katastrofalnemu załamaniu. Ostatnia dzika populacja konia Przewalskiego przetrwała do połowy XX wieku w południowo-zachodniej Mongolii oraz przyległych Gansu, Xinjiang i Region Autonomiczny Mongolii Wewnętrznej. Dzikie konie ostatni raz widziano w 1969 r., na północ od Tachiin Shaar Nuruu na dżungarskiej pustyni Gobi w Mongolii^[1].

Morfologia

Długość ciała 220–280 cm; długość ogona 90–110 cm (uwzględniając włosie); wysokość w kłębie 120–146 cm; waga 200–300 kg^[3]. Koń Przewalskiego jest masywniejszy od konia domowego. Ponadto różnią się liczbą chromosomów, choć mieszańce są płodne. Posiada długi ogon, kasztany zarówno na przednich, jak i tylnych kończynach, krągłe kopyta oraz czarną i nastroszoną grzywę, która opada na stronę, gdy jest długa^[3]. Sierść tego koniowatego jest pylista na grzbiecie i bokach, brzuch oraz twarz pozostają żółtobiałe^[3]. W szacie zimowej sierść dłuższa i jaśniejsza. Na grzbiecie ciemna pręga. Nogi pręgowane do wysokości stawów skokowych i nadgarstkowych. Klacze są mniejsze od ogierów.

Ekologia i tryb życia

Historyczny zasięg występowania nie jest znany. Ostatni zaobserwowany dziki osobnik został stwierdzony na suchej pustyni Gobi, jednakże nie wiadomo, czy ten osobnik znajdował się w preferowanym przez siebie habitacie, czy znajdował się w ostatniej lokalizacji występowania gatunku^[3]. Niegdyś zamieszkiwał tereny stepów i półpustyń Azji Środkowej^[1]. Z czasem gdy rozwinęła się tamże agrokultura, nastąpił wypas inwentarza lub tereny te zostały zdegradowane środowisko tego zwierzęcia zostało ograniczone do półpustyń z ograniczonymi zasobami wody. Z obserwacji wynika, że w Hustai National Park konie te preferowały nizinne stepy i ich wędrówki spowodowane były dostępnością roślinności^[1].

Podobnie jak zdziczałe konie, koń Przewalskiego to pasące się zwierzę. Latem zwierzęta te żerują wśród zarośli oraz na terenach trawiastych, w pobliżu wody. Zimą natomiast spożywają bardziej włóknistą roślinność, którą trudno odnaleźć z powodu okrywy śnieżnej – czasem jednak silny wiatr odsłania roślinność składającą się z sukulentów^[3]. Na pustyni Gobi stworzenia te wybierały najbardziej produktywne formacje roślinne^[1].

Konie Przewalskiego żyją w poligynistycznych haremach i nie są terytorialnymi zwierzętami^[1]. W wieku 2 lat młode samce tworzą kawalerskie grupy razem ze starszymi ogierami. Kiedy ogiery mają pięć lat lub więcej, próbują tworzyć haremy o półstałym członkostwie, utrzymywane przez cały rok. Przejmują już istniejące haremy, kradną klacze rywalom lub dołączają do nich samice opuszczające swój urodzeniowy harem w wieku około dwóch do trzech lat^[1]. Areały osobnicze w Hustai National Park obejmowały 120 do 2400 ha i na ich obszarze mieściły się poza pastwiskami stałe zasoby wodne, lasy oraz tereny skaliste; na pustyni Gobi areały osobnicze rozciągały się na 150–825 km^2[1].

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje konia Przewalskiego jako podgatunek tarpana dzikiego i uznaje go za podgatunek zagrożony (ang. EN, endangered)^[1].

Około 250 koni żyje na wolności w Mongolii^[6]. Ostatnia dziko żyjąca populacja przetrwała na terenie południowo-zachodniej Mongolii i kilku pobliskich regionach Chin (Gansu, Sinciang i Mongolia Wewnętrzna). Ostatnie dzikie konie widziano w Mongolii w 1969. Zachował się jedynie w ogrodach zoologicznych. Od 1990 roku rozpoczęto próby jego reintrodukcji na terenach Mongolii, Chin, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy, gdzie rozwój gatunku można zauważyć w Askanii Nowej^[1]. Według danych IUCN na początku 2008 łączna liczba wszystkich żyjących osobników wynosiła 1872, w tym mniej niż 50 dorosłych osobników przebywało na wolności^[1]. W Polsce istnieją specjalne ośrodki, działające w ramach programu ochrony i przywracania tego gatunku. Znajdują się one w: Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Warszawie^[7].

Zobacz też

• Brumby
• konik polski
• tarpan
• mustang

Przypisy