Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne

Ten artykuł od 2022-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne – termin propagandy PRL, użyty po raz pierwszy na plenum sierpniowo-wrześniowym PPR (31 sierpnia – 3 września 1948), w trakcie którego z inicjatywy Jakuba Bermana i Bolesława Bieruta podjęto uchwałę O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie partii, wymierzoną przede wszystkim przeciw ówczesnemu I sekretarzowi PPR Władysławowi Gomułce.

Termin ten miał określać i piętnować brak zaangażowania w budowę komunizmu w Polsce, „reakcjonizm” i „zdradę idei klasy robotniczej” oraz sprzeciw wobec idei internacjonalizmu (przede wszystkim działalności Kominformu). Terminu odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne używano powszechnie podczas czystek partyjnych, zapoczątkowanych zjednoczeniem PPR z PPS i powstaniem PZPR, których kumulacją było uwięzienie Władysława Gomułki w 1951 r. Uchwała O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie partii została zniesiona przez VII Plenum KC PZPR w lipcu 1956, w trakcie którego zrehabilitowano Władysława Gomułkę i Mariana Spychalskiego.

Według historyka Andrzeja Paczkowskiego sformułowanie takich zarzutów było inspirowane przez ZSRR; Józef Stalin stracił zaufanie do Gomułki po wyrażeniu przez niego sprzeciwu wobec powołania Kominformu i połączenia PPR z PPS.