Retrofleksja (fonetyka)

Zobacz też: inne znaczenia słowa „retrofleksja”.

Retrofleksja
◌̣
Jednostka znakowa	◌̣
Unikod	◌ U+0323
UTF-8 (hex)	◌ cc a3
◌̢
Jednostka znakowa	◌̢
Unikod	◌ U+0322
UTF-8 (hex)	◌ cc a2
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Retrofleksja (z łac. retrō „wstecz” i flexio „zginanie” od flectere „zgiąć”) – rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.

Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].

Artykulacja

Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:

artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.

Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ, ʒ, ʧ, ʤ].

Przykłady

Odsłuchaj

wymowa [ɻ]

Spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ ]

wymowa [ɽ]

Spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją [ɽ ]

Problem z odtwarzaniem tych plików? Zobacz strony pomocy.

W języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [ʂ], [ʐ], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne^[1]^[2] i akustyczne^[3]^[4]^[5].

Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).

Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indoaryjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.

W angielszczyźnie amerykańskiej r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.

Terminologia

Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum „mózg”) lub spółgłoski szczytowe. Określenia te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indoaryjskich.

Przypisy

↑ AnitaA. Lorenc AnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018, ISSN 0459-6935 .
↑ ŁukaszŁ. Mik ŁukaszŁ. i inni, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, LabPhon16 (Lisbona, Portugalia), 2018 .
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM., Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004 .
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM. i inni, The effects of intonation on acoustic properties of fricatives, sierpień 2015 , 18th International Congress of Phonetic Sciences.
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM., DanielD. Pape DanielD., The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, 2016 , poster LabPhon15 (Ithaca, USA).