Bijeli spasilac

Bijeli spasilac (engl. white savior) je tipski lik koji se javlja u političkim diskursima i umjetničkim djelima.

Politika

Motiv bijelog spasilaca po prvi put se javlja u Evropi 19. vijeka kao dio kolonijalističkog i imperijalističkog narativa, a zasnovan je na ideji bijele superiornosti odnosno dužnosti da "spašavaju" ostale rase od ekonomske, kulturne i društvene nazadnosti. Po takvoj zamjeni teza ulogu agresora i okupatora mijenja ona plemenitog osloboditelja i civilizatora. Jedan od reprezentativnih primjera ovog načina razmišljanja je poema Breme bijelog čovjeka (engl. The White Man's Burden, 1899) engleskog književnika Rudyarda Kiplinga. Uz ekonomske razlike i tehnološku premoć, za argumente su intenzivno korištene i razlike u rodnim odnosima, prilikom čega se uvelike oslanjalo na stereotipove o "potlačenim nebjelačkim ženama" (osobito muslimanskim i indijskim). Porijeklo ovih stereotipova historičari datiraju u drugu polovinu 19. vijeka, kada su Britanija i Francuska počele potiskivati Turke u Sjevernoj Africi odnosno mogulsku dinastiju u Indiji. Ranija percepcija muslimanskih muškaraca i žena bila je dijametralno suprotna – na prve se gledalo kao na opake i neustrašive ratnike (uglavnom inspirirano starim križarskim pričama), a na druge kao nemoralne i besramne figure čija je otkrivajuća odjeća i sloboda kretanja često bila predmetom kritike i poruge kod novovjekovnih evropskih putopisaca. Kasnije dolazi do potpune inverzije i formiraju se stereotipovi o muslimanima kao mizoginijskim slabićima čija se muškost zasniva na tlačenju žena, dok se one počinju percipirati kao haremski objekti i seksualne robinje. Takvim orijentalističkim predrasudama snažno je pridonijela tadašnja velika popularnost recentno objavljene zbirke 1001 noći. Najstariji primjeri upotrebe retorike o "bijelom spašavanju orijentalnih žena" zabilježeni su prilikom britanskog osvajanja Indije (1857) i Egipta (1882), a najnoviji uoči američke invazije na Afganistan (2001). Bitnu ulogu u formiranju navedenih mitova istovremeno su (s drugim motivima) odigrali i zapadnjački misionari, prema kojima je jedini ženski izlaz iz "ropstva" bio u konverziji na kršćanstvo. Među istaknutim stručnjacima koji su istraživali ove fenomene su Edward Said i Gajatri Čakravorti Spivak.

Umjetnost

Tokom 1980-ih u Hollywoodu se pojavio novi filmski žanr u kojem se bijeli spasilac javlja kao protagonist i ulazi u crnačka, latino, azijska ili indijanska društva, te se na njihovoj strani požrtvovno bori protiv raznih oblika političke ili društvene nepravde. Kao najpoznatiji filmovi ovog žanra ističu se Ples s vukovima (1990), Opasne misli (1995), Sunset Park (1996), Duhovi Mississippija (1996), Amistad (1997), Muzika srca (1999), Bal čudovišta (2000), U potrazi za Forresterom (2000), Hardball (2001), Posljednji samuraj (2003), Suze boga Sunca (2003), Fatalna nesreća (2004), Brižni vrtlar (2005), Half Nelson (2006), Pisci slobode (2007), Gran Torino (2008), Avatar (2009) i Mrtav ugao (2009).

Povezano

Magični crnac
Plemeniti divljak

Literatura

(en) Hoodfar, Homa (jesen 1993). The Veil in Their Minds and On Our Heads: The Persistence of Colonial Images of Muslim Women. Resources for feminist research (RFR); Documentation sur la recherche féministe (DRF). 22 (3/4). Toronto: Ontario Institute for Studies in Education of the University of Toronto (OISE). str. 5-18. ISSN 0707-8412. OCLC 775406102.
(en) Hughey, Matthew W. (2014). The White Savior Film: Content, Critics, and Consumption. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 9781439910016. OCLC 858366456.
(en) Hughey, Matthew W. (2016). „8. Hegemonic Whiteness: From Structure and Agency to Identity Allegiance”. u: Middleton, Stephen; Roediger, David R.; Shaffer, Donald M. The Construction of Whiteness: An Interdisciplinary Analysis of Race Formation and the Meaning of a White Identity. Jackson: University Press of Mississippi. ISBN 9781496805553. OCLC 930257155.
(en) Titone, Connie (1998). „8. Educating the White Teacher as Ally”. u: Kincheloe, Joe L. White Reign: Deploying Whiteness in America. New York: St. Martin's Press. ISBN 9780312224752. OCLC 38312024.