Zalgize-Doneztebe

Zalgize-Doneztebe
Zuberoa, Euskal Herria
Doneztebe eliza
Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Zuberoa
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Oloroe-Donamaria
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Sauguis-Saint-Étienne
Auzapeza	Pierre Arrosagarai (2020-2026)
Posta kodea	64470
INSEE kodea	64509
Herritarra	zalgiztar-doneztebear
Kokapena
Koordenatuak	43°09′07″N 0°53′17″W / 43.1519°N 0.8881°W / 43.1519; -0.8881
Azalera	8,81 km2
Garaiera	175 - 728 metro
Distantzia	8 km (Maule-Lextarretik)
Demografia
Biztanleria	170 (2018:  −3)
Dentsitatea	17,93 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 17,71
Ugalkortasuna[1]	‰ 24,99
Ekonomia
Jarduera[1]	% 78 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 6,28 (2011)
Langabezia[1]	% 0 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 56,35 (2010)
Erabilera	% 23,97 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1843. urtea

Zalgize-Doneztebe ([s̻alɣis̻e dones̻teβe]) Zuberoako udalerria da, Arbaila eskualdean dagoena.

Geografia

Ingurune naturala

Uhaitzandi ibaia udalerritik igarotzen da, herrigunea honen eskuinaldean geratzen delarik (zati batzuetan udalerriaren mendebaldeko muga da ibaia). Era berean, Auzet erreka ere igarotzen da udalerritik. Uhaitzandiren ibaiadarrak diren Ibarra (bertara isurtzen diren Ihixart eta Kokostegi errekastoekin batera) eta Ibargonea errekak ere daude udalerrian.

Udalerriak dituen 8,81 km²-etatik 1,08 km² basoz osaturik dago.

Udalerri mugakideak

• Mendikota iparraldean
• Arrokiaga ipar-ekialdean
• Barkoxe ekialdean
• Ozaze-Zühara hego-mendebaldean
• Iruri hegoaldean

Historia

Udalerria, Zuberoako bizkonderriaren menekoa zen baroierria izan zen.^[2] Abadia laiko hau dokumentuetan 1327an agertu zen lehen aldiz. Jaurerri hau jabez askotan aldatu zen, Lukutze, Armendaritz, Ahetze eta Aintziondoko jaunak izan ziren jabeak, besteak beste. Gazteluak Aphalie zuen izena eta hortik uste da Abadie terminoa jaio zela. 1710ean Zalgizeko Margaritak Uharteko jaunarekin, Gabriel, ezkondu zen, era honetan bere jabetzak familia horrenetara lotuz.^[3]

Zalgize-Donezteben bazen Arbailetako mezulari-zerbitzua edo messagerie,^[2] Basabürüa eta Pettarra arteko Zuberoako eskualdea (Barkoxe, Altzürükü eta Zalgize-Doneztebe berak osatuta).

Zalgize eta Doneztebe herriak 1843ko ekainaren 27an batu ziren udalerri bakarra osatzeko.

Politika

Alkateak

Demografia

Garraioa

Txik Txak autobus sareko 11. lineak zerbitzua ematen dio udalerriari, astelehenetik larunbatera.

• i
• e
• a

  11. linea (Txik Txak)

BAIONA

Euskaldunen plaza T1 T2 3 12 13 14 4 6 32 38 50 52 N2 N3  XL'R   7   26   • Reduit Boufflers 12 13 5 6 30 48 50  • Nautika 12 13 48  • Napoleon 12 13 48  • Errezplandi kaia 12 13 48  • Garinda 12 13 48  • Gaziak 12 13 48 

Hiriburu

Ametzondo 12 13 6 48 50 

Beskoitze

Komuna

Bardoze

Plaza • Baskula

Bidaxune

Pilotaleku plaza • Battan

Arrueta-Sarrikota

Eliza

Martxueta

Herria • Potroenena

Lüküze-Altzümarta

Herria

Garrüze

Eliza

DONAPALEU

Eliza 10 55  BUS   809   • Ospitalea 10 55  BUS   809  

Behaskane-Laphizketa

Herria

Domintxaine-Berroeta

Berroeta  BUS   A/M   • Plaza

Etxarri

Herria • Gurutzea  BUS   A/M  

Arüe-Ithorrotze-Olhaibi

Erdia

Sarrikotapea

Purgua

Ezpeize-Ündüreine

Erdia • Plaza  BUS   A/M  

Bildoze-Onizepea

Egi Begia

MAULE-LEXTARRE

Geltokia 53  BUS   808   A/M   • Arrabotü Handia 53 

Gotaine-Irabarne

Purgua • Plaza

Mendikota	Laxageborde Berho
Zalgize-Doneztebe	Purgua
Iruri	Pilotalekua
Atharratze-Sorholüze	Herriko Etxea

Horrez gain, udalerriko biztanleek Txik Txakeko eskaera bidezko garraioa erabili ahal dute astearte, ostegun, ostiral eta larunbatetan, Barkoxera, Maule-Lextarrera, Ospitalepera edo Sarrikotapera joateko.

Kultura

Hizkuntza

Zuberera da udalerriko berezko euskalkia. Luis Luziano Bonapartek Atharratzeko azpieuskalkian kokatu zuelarik herriko hizkera. 1968an, 205 euskaldun bizi ziren udalerrian, herriguneko biztanleen %80 eta sakabanatuen %90.^[8]

2010ean egindako inkesta baten arabera herritarren erdia baino gehiago euskaldunak ziren, zehazki %56,35a, hala era euskararen erabilera %23,97an mantendu zen.

Literatura

Arnaud Oihenarten olerkietan atzeman daiteke olerkari famatu zalgiztar bati erreferentzia^[9], Zalgizeko Bertrand, nahiz eta bere jatorriko testurik ez den gordetzen gaur egun. Bertrand, higanota bera, kontseilari izan zen 1597an Nafarroako Kantzelaritzan eta 1608 eta 1627 artean, orduan Pauen zegoen Nafarroako Erresumako parlamentuko kide.^[10]

Era berean, uste da Bertrand-i esker lortu zituela Oihenartek Zalgizeko atsotitz bilduma, geroago, Jean Jaurgainek aurkitu zituena Oihenarten paperen artean eta Julio Urkixok argitaratu zituela ondoren Eusko Ikaskuntzen Nazioarteko Aldizkarian 1908ean.^[10] (ikus Kanpo loturak)

Maskaradak

Zalgizeko gazteek 2004an^[11] eta 2014an^[12] antolatu zituzten maskaradak, Iruriko gazteekin batera. Horrez gain, zalgiztarrek 1921ean eman zituzten maskaradak^[13].

Pastorala

2015ean udalerriak Pierra Lhande pastorala (Annick Renaud-Coulon-ek idatzia) prestatu zuen, iruritarrekin batera^[14].

Kirola

2007ko Frantziako Tourreko 16. etapa, uztailaren 25ean egindakoa eta Orthezetik Aubisquera zihoana, udalerritik igaro zuen.

Ondasun nabarmenak

• Zalgizeko San Martin eliza. Hiru puntako kanpandorrea dauka.
• Doneztebeko Doneztebe eliza. Barruan dauden objektu batzuk monumentu historiko gisa izendatuta daude.
• Apphatia etxea, Pierre Lhanderen familia etxea izan zena^[15].

Argazki galeria

• 
  Zalgizeko elizaren aurrealdea.
• 
  Zalgizeko elizaren atzealdea.
• 
  Doneztebe elizaren aurrealdea.
• 
  Doneztebe elizaren sarrera.
• 
  Herriko etxea
• 
  Apphatia jauregia

Zalgiztar-doneztebear ospetsuak

• Bertrand Zalgize (XVI. - XVII. mendeak), idazlea.
• Marcel Queheille (1930ean jaioa), txirrindulari profesional ohia.

Erreferentziak

Kanpo estekak

• Zalgizeko atsotitz bilduma