Grzyby wielkoowocnikowe Polski

Muchomor czerwony Amanita muscaria

Grzyby wielkoowocnikowe Polski – nieformalna grupa grzybów wielkoowocnikowych (Macromycetes, wyróżnianych ze względów użytkowych, a nie taksonomicznych), naturalnie występujących na terenie Polski. W Polsce stwierdzono około 3600 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, przy czym dokładna liczba zależy od przyjętej definicji[1], a szacuje się, że występuje około 5500 gatunków[2]) (w sensie systematycznym, wliczając wszystkie podstawczaki i workowce)[3] oraz 200-300 gatunków grzybów wielkoowocnikowych wykorzystywanych użytkowo.

Zakres stosowania pojęcia

Grzyby wielkoowocnikowe to takie, które można zauważyć bez posługiwania się lupą[4][5], których owocniki mierzą co najmniej 5 cm wysokości lub szerokości, są więc dostrzegalne gołym okiem[3]. Mykolodzy za wielkoowocnikowe uznają również grzyby o mniejszych, kilkumilimetrowych owocnikach[6], które nie są ujmowane w popularnych atlasach grzybów. Część grzybów jest uznawana przez jednych mykologów za mikroskopijne, a przez innych za makroskopijne[1].

Dawniej oraz współcześnie w powszechnym rozumieniu pod pojęciem „grzyby”, kryją się grzyby wielkoowocnikowe. W wielu popularnych atlasach grzybów nawet nie precyzuje się pojęcia, że grzyby w naukowym rozumieniu to znacznie szersza i bardziej różnorodna grupa organizmów (np.[7][8][2]). Pojęcie "grzyby wielkoowocnikowe" pojawiło się dla odróżnienia popularnego (nienaukowego) rozumienia grzybów od współcześnie rozumianej dużej grupy organizmów, jakimi są grzyby. Grzyby wieloowocnikowe są więc zbiorczą i nieformalną grupą grzybów (z punktu widzenia specjalisty), wyróżnianą ze względów użytkowych (na dodatek wyróżnianą niezbyt precyzyjnie - dlatego listy grzybów wielkoowocnikowych w poszczególny opracowaniach mogą się nieco różnić).

Znaczenie użytkowe

Grzyby wielkoowocnikowe wytwarzają dobrze widoczne owocniki (ważne przede wszystkim z kulinarnego punktu widzenia). Obejmują przede wszystkim grzyby jadalne – czyli wybrane gatunki grzybów wielkoowocnikowych, uznane za smaczne, a przynajmniej nietrujące. Ze względu na podobieństwo oraz możliwość pomyłki w obrębie nieformalnej grupy grzybów wielkoowocnikowych znajdują się grzyby niejadalne – wytwarzające nietoksyczne owocniki, jednak z różnych względów nie nadające się do spożycia, lub przynajmniej nieprzydatne kulinarnie oraz grzyby trujące – grzyby zawierające substancje trujące w ilości toksycznej dla człowieka np. muchomor sromotnikowy[7][8][2].

Systematyka i liczba gatunków

Jak już było wspomniane wyżej, grzyby wielkoowocnikowe to grupa sztuczna, ale użyteczna z praktycznego punktu widzenia[9], wydzielona na podstawie rozmiarów, a nie pokrewieństwa ewolucyjnego. W sensie naukowym i systematycznych skupiają przedstawicieli podstawczaków (np. pieczarki, borowiki) i workowców (np. smardze, trufle)[10].

W Polsce udokumentowano występowanie 3630 gatunków grzybów (przypuszcza się, że występuje ich 125 000 gatunków), w tym 3198 gatunków grzybów właściwych (Fungi), (a szacuje się, że występuje ich 11 840[11].) Spośród grzybów wielkoowocnikowych wykazano występowanie 512 gatunków workowców (Ascomycota) i 2077 gatunków podstawczaków (Basidiomycota)[11]. Przypuszcza się jednocześnie, że w Polsce występuje 5170 gatunków Basidiomycota[11].

Do krajowych grzybów wielkoowocnikowych ważnych z użytkowego punktu widzenia należy około 200-300 gatunków (grzyby jadalne, niejadalne, trujące). A więc nie obejmują wszystkich gatunków podstawczaków i workowców (bo wyróżniane są ze względów użytkowych a nie systematycznych i naukowych).

Przegląd grzybów wielkoowocnikowych Polski

Ze względu na fakt, iż skład gatunkowy grzybów różny jest w poszczególnych regionach geograficznych, lista (spis) gatunków grzybów wielkoowocnikowych Polski różni się od podobnych list z innych krajów Europejskich, a w odniesieniu do innych kontynentów różnice te są dużo większe.

Na poniższej liście przeglądowej wymienionych jest tylko około 800 gatunków grzybów wielkoowocnikowych Polski. Są to gatunki najpospolitsze lub rzadkie ale z różnych powodów zasługujące na uwagę oraz gatunki chronione[4][5][12][13].

Łacińskie nazwy gatunkowe są dostosowane do obowiązujących w Index Fungorum[14] (stan na 1 grudnia 2012 roku, w niektórych przypadkach aktualizowane później).

Objaśnienia[12]:
● gatunek objęty ochroną gatunkową ścisłą
○ gatunek objęty ochroną gatunkową częściową

Gromada: Ascomycota (workowce)

Rząd: Pezizales (kustrzebkowce)

Piestrzenica kasztanowata
Smardz jadalny
Uchówka ośla
Czarka szkarłatna

Rząd: Geoglossales

Rząd: Helotiales (tocznikowce)

Dwuzarodniczka cytrynowa

Rząd: Hypocreales

Buławinka czerwona

Rząd: Xylariales

Próchnilec gałęzisty

Rząd: Onygenales

Rząd: Eurotiales

Gromada: Basidiomycota (podstawczaki)

Rząd: Pucciniales

Nagoć goździeńcowata na jałowcu pospolitym - zbliżenie.

Rząd: Platygloeales (płaskolepkowce)

Rząd: Helicobasidiales

Rząd: Naohideales

Rząd: Cystobasidiales

Rząd: Heterogastridiales

Rząd: Septobasidiales (czerwcogrzybowce)

Rząd: Atractiellales (lepkogłówkowce)

Rząd: Ustilaginales (grzyby głowniowe)

Rząd: Exobasidiales (płaskoszowce)

Rząd: Tremellales (trzęsakowce)

Trzęsak pomarańczowożółty Tremella mesenterica razem z żywicielską powłocznicą Peniophora

Rząd: Dacrymycetales (łzawnikowce)

Łzawnik rozciekliwy

Rząd: Sebacinales

Uszak bzowy

Rząd: Auriculariales (uszakowce)

Płomykowiec galaretowaty

Rząd: Cantharellales (pieprznikowce)

Lejkowiec dęty

Rząd: Hymenochaetales (szczecinkowce)

Rząd: Trechisporales

Rząd: Polyporales (żagwiowce)

Żółciak siarkowy
Lakownica żółtawa
Żagiew łuskowata

Rząd: Thelephorales (chropiatkowce)

Kolczakówka kasztanowata
Chropiatka pospolita

Rząd: Russulales (gołąbkowce)

Powłocznica cielista
Mleczaj rydz

Rząd: Boletales (borowikowce)

Krwistoborowik szatański
Gnilica mózgowata
Krowiak podwinięty
Tęgoskór cytrynowy
Maślak sitarz

Rząd: Agaricales (pieczarkowce czyli bedłkowce)

Pieczarka łąkowa (pieczarka polna)
Muchomor czerwony
muchomor zielonawy (muchomor sromotnikowy)
Goździeniec purpurowy
Twardzioszek czosnkowy
Kubecznik pospolity
Opieńka miodowa
Boczniak ostrygowaty
Łuskwiak nastroszony
Gąska niekształtna
Pałecznica rurkowata

Rząd: Gloeophyllales (niszczycowce)

Rząd: Corticiales

Rząd: Gomphales (siatkolistkowce)

Koralówka strojna

Rząd: Phallales (sromotnikowce)

Gwiazdosz frędzelkowany
Sromotnik smrodliwy (sromotnik bezwstydny)

(sromotnik bezwstydny)

Rząd: Hysterangiales

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Anna Kujawa. Ochrona grzybów wielkoowocnikowych w Polsce – stan aktualny, problemy i wyzwania Głos w dyskusji. „Przegląd Przyrodniczy”. XXI (2), s. 42-51, 2010. Klub Przyrodników. (pol.). 
  2. ↑ a b c Markus Flück, Atlas grzybów, oznaczanie, zbiór, użytkowanie. Delta W-Z, Warszawa
  3. ↑ a b PatrycjaP. Zarawska PatrycjaP., Atlas grzybów, Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2013, ISBN 978-83-7845-333-8, OCLC 852947801 .
  4. ↑ a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie.. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988. ISBN 83-09-00714-0.
  5. ↑ a b Aurel Dermek: Grzyby.. Wyd. IV. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1981. ISBN 83-217-2357-8.
  6. ↑ Anna Kujawa. Od grzybiarza do mykologa. „Bociek”. 104 (4), s. 12-14, 2010. Klub Przyrodników. ISSN 1426-3904. (pol.). 
  7. ↑ a b Hans E. Laux, Atlas grzybów jadalnych i trujących. Wydawnictwo RM, Warszawa 2008
  8. ↑ a b Bruno Henning, Atlas grzybów. PWRiL, Warszawa 1986
  9. ↑ Boris Ivancevic, Mitko Karadelev. Overview of fungi species in Prespa National Park (Albania). „International Journal of Ecosystems & Ecology Sciences”. 3 (4), s. 679, September 2013. [dostęp 2014-01-24]. (ang.). 
  10. ↑ Beatrice Senn-Irlet, Jacob Heilmann-Clausen, David Genney, Anders Dahlberg: Guidance for Conservation of Macrofungi in Europe. October 2007. [dostęp 2014-01-24]. Cytat: Document prepared for The Directorate of Culture and Cultural and Natural Heritage Council of Europe. Strasbourg. (ang.).
  11. ↑ a b c Różnorodność biologiczna Polski, RomanR. Andrzejewski (red.), AndrzejA. Weigle (red.), Warszawa: Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2003, ISBN 83-85908-75-7, OCLC 830542960 .
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów., Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 [dostęp 2014-10-27] .
  13. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną., Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765 [dostęp 2012-11-27] .
  14. ↑ Index Fungorum. [dostęp 2012-12-01].

Bibliografia

  • PatrycjaP. Zarawska PatrycjaP., Atlas grzybów, Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2013, ISBN 978-83-7845-333-8, OCLC 852947801 .
  • Różnorodność biologiczna Polski, RomanR. Andrzejewski (red.), AndrzejA. Weigle (red.), Warszawa: Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, 2003, ISBN 83-85908-75-7, OCLC 830542960 .
  • MarkusM. Flück MarkusM., Atlas grzybów, oznaczanie, zbiór, użytkowanie, HelenaH. Terpińska-Ostrowska (tłum.), Warszawa: Delta W-Z, [1995], ISBN 83-7175-337-3, OCLC 749166582 .
  • Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. Wiltbild, Warszawa 2011, ISBN 978-83-258-0588-3
  • Hans EH.E. Laux Hans EH.E., Atlas grzybów jadalnych i trujących, UrszulaU. Bartoszuk-Bruzzone (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo RM, 2008, ISBN 978-83-7243-670-2, OCLC 297554381 .
  • Bruno Henning, Atlas grzybów. PWRiL, Warszawa 1986, ISBN 83-09-00430-3
  • Marek Snowdarski, Atlas grzybów. Wydawnictwo Pascal, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7552-0682
  • BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II zmienione, Warszawa: PWRiL, 1983, ISBN 83-09-00714-5, OCLC 830225265 .
  • BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. III, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0, OCLC 69482403 .
  • Atlas tržních a jedovatých hub. Praha 1983, 271 str.